Του Γιώργου Βέη
Οι Aφγανοί συνάδελφοι*, τους οποίους συνάντησα και συναντώ σε διάφορα σημεία του κόσμου, το πρώτο δηλούμενο, το οποίο σπεύδουν να υπογραμμίσουν, όλοι τους ανεξαιρέτως, είναι η συνάφειά τους με την Ελλάδα ή και η μακρινή, αλλά αναμφισβήτητη, έστω μερική καταγωγή τους από τους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μύτες και κόμες προκαθορίζουν γι΄αυτούς, όπως ισχυρίζονται με έμφαση, οιονεί ταυτότητες πανελλήνων.
Η συνεργασία μου μαζί τους είναι εν γένει πολύ καλή: Η Ελλάδα εξακολουθεί ν' αποτελεί αποδεδειγμένως κοινή εστία αμιγώς αισθητικών αναφορών. Κάτι που δεν αφήνω, οίκοθεν νοείται, να περάσει ασχολίαστο από την πλευρά μου, ιδίως όταν η συζήτηση φτάσει στους ελληνοπρεπέστατους Βούδες της Gandhara. Υπάρχει κοντολογίς στο Αφγανιστάν, δίπλα στους κόμβους μιας εγγενούς σκληρότητας, πάντως σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένης, ένας πανίσχυρος φιλάνθρωπος Λόγος. Ό,τι δηλαδή οι άφρονες Ταλιμπάν προσπάθησαν παντοιοτρόπως να εξαλείψουν και μάλιστα ανεκκλήτως.
Τότε που υποψιασμένοι Δυτικοί παρεπιδημούσαν στην Ανατολή
Με την ευκαιρία της έκδοσης του Χάρις και εξιλέωση, μας δίνεται σήμερα μια εξαιρετική ευκαιρία να περιηγηθούμε στη χώρα αυτή εκ του ασφαλούς, έχοντας ως αποκλειστικό οδηγό έναν ταλαντούχο συγγραφέα, ο οποίος τη γνώρισε από πολύ κοντά και βεβαίως την αγάπησε ειλικρινά. Τονίζω ότι ο Ρόμπιν Τζένκινς (1912 – 2005), ο οποίος μας άφησε είκοσι εννέα μυθιστορήματα και τρεις συλλογές διηγημάτων, ανήκει κατά γενική ομολογία στους αντιπροσωπευτικότερους της γενιάς του. Μάλιστα, η εφημερίδα The Scotsman έκρινε το 2000, ότι είναι «ο μεγαλύτερος εν ζωή μυθιστοριογράφος στη Σκοτία». Το παρόν πρωτοεκδόθηκε το 1960, λίγο μετά την επιστροφή του Ρόμπιν Τζένκινς από την πρωτεύουσα του Αφγανιστάν, την Καμπούλ, τη μισοχαμένη στα όνειρα και στις αφηγήσεις τολμηρών ταξιδιωτών, όπου έζησε δύο χρόνια, καθόλα γόνιμα για την όλη πνευματική του εξέλιξη. Στις σελίδες μιας ενίοτε καταιγιστικής δράσης, συνυπάρχουν εναρμονισμένα αναπόφευκτα αυτοβιογραφικά στοιχεία, άφθονα κλασικά σημαινόμενα του πολιτικού θρίλερ, ισχυροί απόηχοι από την καθαρά αστυνομική ή ανιχνευτική γραφή, καλώς οργανωμένες ταξιδιωτικές εντυπώσεις και εκφάνσεις ενός τυπικού εσωτερικού μονολόγου. Εδώ επίσης αναδεικνύονται, μεταξύ άλλων, με ιδιάζοντα, σημειωτέον, αφηγηματικό τρόπο, οι εσωτερικές εκείνες συγκρουσιακές συνθήκες, οι οποίες οδηγούν σε κορυφώσεις αυτογνωσίας, όπως τις βίωσαν και τις βιώνουν κατά κανόνα οι υποψιασμένοι Δυτικοί, όταν παρεπιδημούν στην ευρύτερη Ανατολή.
Ο Γκράχαμ Γκρην, ο Τζον Λε Καρέ, ο Σόμερσετ Μομ, αλλά και οι Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Ραίμοντ Τσάντλερ, Ντάσιελ Χάμετ και Τζόζεφ Κόνραντ δεν κρύβονται. Μαρτυρούν τη συγγένειά τους με τον συγγραφέα, χωρίς να επεμβαίνουν όμως καθ΄υπερβολήν στην τελική αξιοποίηση και ολοκλήρωση του πρωταρχικού διηγητικού σχεδίου. Οι επιδράσεις είναι εν ολίγοις σαφώς αφομοιωμένες από έναν συστηματικά εκπαιδευμένο εποπτικό νου.
Το άλλο Αφγανιστάν
«Ήταν εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί η λίμνη φαινόταν στους ντόπιους σαν την κούπα του Θεού, από την οποία έπινε συχνά κι Εκείνος»
Το αρχετυπικό Αφγανιστάν προβάλλεται κατά συνέπεια επαρκώς. Οι περιγραφές διακρίνονται για την αμεσότητά τους. Δείγμα: «οι άνθρωποι έπιναν παρέα, καθημερινά κι ανελλιπώς, το τσάι τους από κούπες χωρίς λαβή, ήταν εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί η λίμνη φαινόταν στους ντόπιους σαν την κούπα του Θεού, από την οποία έπινε συχνά κι Εκείνος». Χρόνος: τα μέσα του εικοστού αιώνα. Λεπτομέρειες του χώρου: «Αν εξαιρέσει κανείς μερικές συστάδες πρασινάδας εδώ κι εκεί, γύρω από τα χωριά, το μόνο που έβλεπε παντού ήταν η επίπεδη, καστανόξανθη έρημος. Μια γη που ο Θεός με το καυτό, υπομονετικό του χέρι την άλεθε καθημερινά, τη μετέτρεπε σε ολοένα και πιο ψιλή σκόνη. Σπάνια έβλεπε κανείς κάποιο λουλούδι, όλο αγκάθια, λιγόζωο. Κοτρώνες κάθε μεγέθους ήταν σπαρμένες παντού μέσα στην έρημο, λες και είχαν πέσει από τον ουρανό. Η τύχη τους ήταν στα χέρια του Θεού, ποιος ο λόγος να χολοσκάνε;». Κύρια πρόσωπα: Δύο Βρετανοί ταξιδιώτες, ο Ντόναλντ Κεμπ, η εγκυμονούσα Μάργκαρετ Ντάνκαν, οι οποίοι έχουν εξαφανιστεί και ο διπλωματικός υπάλληλος Τζον Μακλάουντ, πιστός φίλος του ζευγαριού, διαπιστευμένος παλαιότερα στην Καμπούλ. Ο τελευταίος δεν έχει πεισθεί από την επίσημη ανακοίνωση των αρχών περί απάνθρωπης θανατώσεως του ζεύγους. Είναι επόμενο ν΄αρχίσει τη δική του έρευνα. Έρχεται αντιμέτωπος με σωρεία εμποδίων. Χειρίζεται όμως άψογα τη γλώσσα των ντόπιων. Γι΄ αυτό κι επιβιώνει. Η ανυποχώρητη αναζήτηση, μια έμμονη ιδέα, τον οδηγεί σε σχεδόν άβατα μέρη, όπου εν τέλει συναντά την άσβηστη φλόγα ενός αρχέγονου πολιτισμού ανοχής και συναντίληψης.
Δεν νιώθω καμιά επιθυμία να γυρίσω σε αυτό που αποκαλείται «έξω κόσμος»
Το μυθιστόρημα λειτουργεί και ως άκρως δυναμική αφύπνιση συνειδήσεων...
Η κατακλείδα τίθεται από την ελαφρώς διαταραγμένη ψυχικά, ολιγομίλητη, πεισματικά εσωστρεφή Μάργκαρετ Ντάνκαν: «Αγαπητέ Τζον Μακλάουντ, Με λύπη σου γράφω ότι, μόλις δύο μέρες μετά την αναχώρησή σου, ο Ντόναλντ πέθανε. Έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι μου για να ταφεί με τρόπο χριστιανικό και οι άνθρωποι της κοιλάδας με βοήθησαν όπως μπορούσαν. Το μωρό μου είναι πια σχεδόν έξι μηνών και, δόξα τω Θεώ, παραμένει όμορφο και υγιές. Τον ονόμασα Ντόναλντ, σαν τον πατέρα του. Σε μένα, πάντως, δεν μοιάζει διόλου. Δεν νιώθω καμιά επιθυμία να γυρίσω σε αυτό που αποκαλείται «έξω κόσμος». Είναι πιθανόν, όταν ο Ντόναλντ μεγαλώσει και του μιλήσω για τον πατέρα του, να θελήσει να φύγει. Αλλά για την ώρα ελπίζω πως όχι. Ανακάλυψα πως η προσήλωση αυτών των ανθρώπων στη μουσουλμανική πίστη δεν είναι τόσο ισχυρή όσο νόμιζα. Ισχυρή είναι η αγάπη τους στον Θεό και η απόφασή τους να ζήσουν ενάρετα. Μου φαίνεται πως αν δείξω υπομονή και, πάνω απ' όλα, δώσω το καλό παράδειγμα, ίσως και να κάνω μερικούς να ενδιαφερθούν για το πρόσωπο του Ιησού».
Συγκρατώ ότι καίρια σημεία του καθόλα συναρπαστικού αυτού μυθιστορήματος, το οποίο ευτύχησε στο γύρισμά του στη γλώσσα μας, προειδοποιούν, εμμέσως πλην σαφώς, για το τι ακριβώς θα επακολουθήσει στη γη των Αφγανών, λίγες δεκαετίες μετά. Στο βαθμό που το πλούσιο υπέδαφος αποκαλύπτει τα μυστικά του, το παρόν λειτουργεί αυτομάτως ως προοίμιο μιας γενικευμένης εθνικής τραγωδίας: οι γηγενείς θα υπονομευθούν πλήρως αρχικά από ξένες δυνάμεις, γειτονικές ή πολύ απόμακρες. Από την άποψη αυτή, το Χάρις και εξιλέωση λειτουργεί και ως άκρως δυναμική αφύπνιση συνειδήσεων. Αυτός ακριβώς ο πρόδηλος ανθρωπιστικός και δη φιλεύσπλαχνος χαρακτήρας του προσδίδει μιαν ιδιαίτερη κειμενική αξία, ικανή και αναγκαία για να διαβάζεται με το ίδιο αμείωτο ενδιαφέρον και σήμερα.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι διπλωμάτης, Πρεσβευτής της Ελλάδος στην Ινδονησία.
Χάρις και εξιλέωσηRobin Jenkins
Μτφρ: Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη
Επιμέλεια: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Εκδόσεις Πόλις, 2012
Τιμή € 16,00, σελ.337
