Γάτες / Ο Αδαμάκος

Του Παναγιώτη Γούτα

Τι κοινό έχουν μεταξύ τους η Πατρίσια Χάισμιθ, ο Φραντς Κάφκα, ο Τζακ Λόντον, ο Ελίας Κανέττι και ο Τζ. Μ. Κουτσί; Και όλοι οι παραπάνω με τον Ηλία Παπαδημητρακόπουλο, τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη, τη Λένα Διβάνη και τον Περικλή Σφυρίδη; Μα όλοι τους αγαπούν (ή αγαπούσαν) τα ζώα.

Η γνωστή αμερικανίδα συγγραφέας Πατρίσια Χάισμιθ(1921-1995) στο βιβλίο της Γάτες που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα το 2006 σε μικρή, κομψή έκδοση, φανερώνει τη σχέση που ανέπτυξε με τα χαριτωμένα τετράποδα – μια σχέση ζωής. Ιστορίες με κομμένα ανθρώπινα δάχτυλα που τα ξετρυπώνουν, θαμμένα στο χώμα, κάποιες γάτες φέρνοντας, παράλληλα, στην επιφάνεια αποσιωπημένα συμβάντα του παρελθόντος, φαντάσματα που πλανώνται συνεχώς κόβοντας την ανάσα του αναγνώστη, μυστηριώδη ζωάκια που σπέρνουν τον τρόμο σε αγροικίες και που αναλαμβάνουν να τα εξολοθρεύσουν γάτες-κυνηγοί, αλλά και σάτιρα, λεπτοδουλεμένα ψυχογραφήματα ή απλώς τρυφερά πορτρέτα, σχεδιασμένα με μολύβι ή με μορφή ποιημάτων, δεσπόζουν σ’ αυτό το βιβλίο. Η Χάισμιθ, που εκτός από φιλολογία σπούδασε και ζωολογία, σέβεται τα αγαπημένα της τετράποδα, τα αντιμετωπίζει επί ίσοις όροις με τους υπόλοιπους λογοτεχνικούς ήρωες των κειμένων της (τα θέτει, ίσως, και ελαφρώς υψηλότερά τους), ενώ η παρουσία των γατών στο κλείσιμο των ιστοριών της είναι καταλυτική. Το βιβλίο Γάτεςπεριλαμβάνει τρία διηγήματα, τρία ποιήματα, ένα δοκίμιο και επτά σχέδια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι απόψεις της Χάισμιθ για τις γάτες, που περιέχονται στο δοκίμιό της Για τις γάτες και τον τρόπο ζωής. Αντιγράφω από τη σελ. 128: «Μια γάτα κάνει το σπίτι πιο οικείο, ένας συγγραφέας δεν είναι ποτέ μόνος του όταν έχει γάτα. Είναι όμως αρκετά μόνος του για να δουλέψει. Και επιπλέον η γάτα είναι ένα έργο τέχνης που κινείται, κοιμάται και διαρκώς αλλάζει. Ένας συγγραφέας μπορεί να «χρησιμοποιήσει» μια γάτα για να μυρίσει κάτι στο πάτωμα την κατάλληλη στιγμή, αλλά είναι από τις εκδοχές που φαίνονται αληθοφανείς στην αληθινή ζωή και ψεύτικες στη μυθοπλασία».

Ο πεζογράφος Περικλής Σφυρίδης (1933) είναι κι αυτός ζωόφιλος κι έχει γράψει στο παρελθόν μια πλειάδα ζωοφιλικών διηγημάτων, κυρίως για σκύλους αλλά και για γάτες, ακόμα και για ένα τραγάκι. Ο Αδαμάκος είναι ένα εκτενές διήγημα που τυπώθηκε, τη χρονιά που μας πέρασε, από τη σειρά " Οκτασέλιδο" του Μπιλιέτου, του ομώνυμου εκδοτικού οίκου που εδρεύει στην Παιανία. Στον πυρήνα της ιστορίας κυριαρχεί το δέσιμο ενός ηλικιωμένου Σκυριανού, του Καπετάνιου, με ένα αρσενικό κουτάβι, τον Αδαμάκο, το οποίο δέχτηκε να το υιοθετήσει από κάποιον ψαρά, που σκόπευε να το πνίξει στη θάλασσα, όπως συμβαίνει συχνά σ’ αυτό το νησί... Ο Καπετάν Θόδωρος δέθηκε με το κουτάβι και το μεγάλωσε σαν πραγματικό εγγόνι. Ο συγγραφέας εμπλέκεται στην ιστορία με τριπλή ιδιότητα: ως κατεξοχήν ζωόφιλος, ως γιατρός αλλά και ως επιστήθιος φίλος του Καπετάνιου. Η υπόθεση εν συντομία: Κάποιος ασυνείδητος οδηγός χτυπά, ένα βράδυ, με φορτηγάκι τον Αδαμάκο και τον τραυματίζει θανάσιμα. Ο Καπετάνιος φέρνει αεροπορικώς τον Αδαμάκο στη Θεσσαλονίκη και οι γιατροί συστήνουν την «ευθανασία» ως την πιο εφικτή και ρεαλιστική λύση. Όμως ο Καπετάνιος είναι αμετάπειστος. Αδιαφορώντας για το οικονομικό κόστος, μπαίνει στην περιπέτεια του χειρουργείου του Αδαμάκου, που όμως δεν φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επί ένα χρόνο φροντίζει τον σκύλο του ως νοσοκόμος. Του συμπαρίστανται όλες οι γάτες της αυλής του γλείφοντας με στοργή τα τραύματα του χειρουργημένου σκύλου. Κάποτε ο Καπετάνιος, κι επειδή η κατάσταση του Αδαμάκου χειροτερεύει, επιθυμεί να του προσφέρει έναν ωραίο θάνατο με ευθανασία και παρακαλεί τον γιατρό ο οποίος αρνείται. Η ευκαιρία δίνεται όταν ένα ζεύγος νεαρών κτηνιάτρων επισκέπτεται το καλοκαίρι το νησί και δέχεται να λυτρώσει τον Αδαμάκο από το μαρτύριό του. «Κοίμισέ τον, σε παρακαλώ, κορίτσι μου, να ’ναι ο προπομπός και στο τελευταίο ταξίδι μας» λέει κάποια στιγμή ο συγγραφέας, δια στόματος Καπετάνιου. Το θέμα της ευθανασίας έχει αρκετές φορές απασχολήσει τον Σφυρίδη και σε παλιότερα διηγήματά του, είτε αυτά αφορούν ανθρώπους είτε ζώα.

Στην πεζογραφία του Σφυρίδη άνθρωποι και ζώα συμβιώνουν αρμονικά, μέχρι και οι τελετές θανάτου των ζώων είναι περίπου όμοιες με εκείνες των ανθρώπων. Στη σχέση ανθρώπων-ζώων υπάρχει αλληλοπεριχώρηση ζωής και θανάτου, σε σημείο που οι ψυχές των ζώων να γαληνεύουν τους εναπομείναντες ανθρώπους που τους φρόντισαν και τους συμπεριφέρθηκαν όπως και όφειλαν. Κι αυτή η αρμονική συμβίωση ζώων και ανθρώπων που διέπει την ιστορία, είναι τόσο έντονη κι αληθινή, ώστε τον χαμό του σκύλου –στο επιμύθιο του διηγήματος– θρήνησαν τόσο ο Καπετάνιος που μαράζωσε, όσο και οι γάτες του.

Δύο συγγραφείς, λοιπόν, που, παρότι η αγάπη τους για τα ζώα περισσεύει, τα τοποθετούν με διαφορετικό τρόπο (και με διαφορετικό ρόλο) στις ιστορίες τους. Η Χάισμιθ εντάσσει τις γάτες στα διηγήματά της ως μυθοπλαστικό εύρημα και σκηνοθετικό ντεκόρ. Η διακριτική παρουσία τους εντείνει το μυστήριο του στόρι και σε κάποια δεδομένη στιγμή, που εκείνη αποφασίζει ποια θα είναι, ο φακός της κεντράρει στο ζώο, που το σκιτσάρει θαυμάσια (το ίδιο και τις αρετές του) καθιστώντας το πρωταγωνιστή και καταλύτη των εξελίξεων, που συχνά επισπεύδονται εξ αιτίας του. Ο Σφυρίδης, πάλι, νιώθει τα ζώα, τα δικά του και των στενών του φίλων, ως μέλη της ευρύτερης οικογένειάς του, και κάθε απώλειά τους ισοδυναμεί με τον χαμό αγαπημένου προσώπου. Και όπως φάνηκε κι από την τελευταία συλλογή διηγημάτων του Το πάρτι, είναι ικανός να φτάσει μέχρι την αυτοδικία για να υπερασπιστεί τα δικαιώματά τους.

Γάτες
Τρία διηγήματα, τρία ποιήματα, ένα δοκίμιο και επτά σχέδια

Patricia Highsmith

Μτφρ: Ανδρέας Αποστολίδης, Γιάννης Ζέρβας
Άγρα 2006
τιμή € 12,68